Μάσκα στο Χρώμα του Ουρανού: Basem Khandakji

 

Έγραψε ένα βραβευμένο μυθιστόρημα μέσα από την ισραηλινή φυλακή: 5 απίστευτα στοιχεία για τον Basem Khandakji και το βιβλίο του

Εισαγωγή: Η Δύναμη μιας Ιστορίας που Γεννήθηκε πίσω από τα Σίδερα

Ποιες είναι οι ιδανικές συνθήκες για να γράψει κανείς ένα μυθιστόρημα; Ίσως ησυχία, ελευθερία, έμπνευση και απεριόριστος χρόνος. Τώρα, φανταστείτε να συνθέτετε ένα βραβευμένο έργο λογοτεχνίας ενώ εκτίετε ποινή τριών ισόβιων καθειρξεων σε μια φυλακή υψίστης ασφαλείας. Αυτή είναι η συγκλονιστική ιστορία του Παλαιστίνιου συγγραφέα Basem Khandakji, ο οποίος έγραψε το μυθιστόρημά του, «Μια μάσκα στο χρώμα του ουρανού», μέσα από τα σίδερα, κερδίζοντας το υψηλού κύρους Διεθνές Βραβείο Αραβικής Λογοτεχνίας.

Αυτό το άρθρο εξερευνά πέντε εκπληκτικά και καθοριστικά στοιχεία από την πορεία του Khandakji και του σπουδαίου μυθιστορήματός του. Είναι μια αφήγηση που αποδεικνύει την ακατάβλητη ανθεκτικότητα του ανθρώπινου πνεύματος και αναδεικνύει τη δύναμη της λογοτεχνίας ως μια πράξη βαθιάς αντίστασης απέναντι στις πιο αντίξοες συνθήκες.

1. Ένας Συγγραφέας Γεννιέται στην Απομόνωση

Ο Basem Khandakji πέρασε πάνω από 20 χρόνια στη φυλακή, από την ηλικία των 21 ετών. Μέσα σε αυτό το ασφυκτικό περιβάλλον, όχι μόνο επιβίωσε, αλλά μεταμόρφωσε τον εαυτό του σε έναν καταξιωμένο λογοτέχνη, ακολουθώντας μια ρουτίνα απίστευτης πειθαρχίας. Σύμφωνα με τον αδελφό του, έγραφε καθημερινά από τις 5 έως τις 7 το πρωί, πριν από την καταμέτρηση των φυλάκων. Πολλές φορές, οι σελίδες που με τόσο κόπο συνέθετε κατάσχονταν και καταστρέφονταν από τους φρουρούς.

Αυτό που καθιστά την πορεία του όχι απλώς αξιοθαύμαστη αλλά και βαθιά συμβολική είναι η αφοσίωσή του στη γνώση. Παρά τον εγκλεισμό του, εγγράφηκε στο Πανεπιστήμιο Al-Quds και ολοκλήρωσε τις σπουδές του εξ αποστάσεως, αποκτώντας πτυχίο Κοινωνιολογίας και μεταπτυχιακό στις Ισραηλινές Σπουδές. Η πορεία του αποτελεί ένα πανίσχυρο παράδειγμα της απόλυτης αποφασιστικότητας που απαιτείται όχι απλώς για να επιβιώσει κανείς, αλλά για να δημιουργήσει αναγνωρισμένα λογοτεχνικά έργα κάτω από συνθήκες ακραίας στέρησης.

--------------------------------------------------------------------------------

2. Η Πλοκή του Βιβλίου: Μια «Μάσκα» για να Ανακαλύψεις την Αλήθεια

Το μυθιστόρημα περιστρέφεται γύρω από τον Nur, έναν Παλαιστίνιο αρχαιολόγο που ζει σε έναν προσφυγικό καταυλισμό στη Ραμάλα. Η ζωή του αλλάζει όταν ανακαλύπτει μια μπλε ισραηλινή ταυτότητα στην τσέπη ενός παλιού παλτού. Υιοθετώντας την ταυτότητα ενός Ισραηλινού ονόματι «Ur», ο Nur καταφέρνει να ξεπεράσει τα εμπόδια που του επέβαλλε η καταγωγή του.

Αυτή η «μάσκα» του επιτρέπει να συμμετάσχει σε μια αρχαιολογική ανασκαφή. Εκεί, κάτω από την επιφάνεια της γης, αρχίζει να αποκαλύπτει όχι μόνο αρχαία ευρήματα, αλλά και το «θαμμένο πτώμα της ιστορικής Παλαιστίνης» και τα ερείπια των αραβικών χωριών που καταστράφηκαν κατά τη Νάκμπα του 1948. Αυτή η φανταστική διαδρομή, όπου ο ήρωας φοράει τη μάσκα του «άλλου» για να βρει τη δική του κλεμμένη ιστορία, λειτουργεί ως μια ισχυρή μεταφορά για την παλαιστινιακή εμπειρία και την κρυφή δημιουργική ζωή του ίδιου του συγγραφέα μέσα στη φυλακή.

Όπως γράφει ο ήρωας σε μια από τις ηχογραφημένες εξομολογήσεις του προς τον φυλακισμένο του φίλο, Μουράντ, αποτυπώνοντας την εσωτερική του σύγκρουση:

«Θα σου αποκαλύψω τώρα το μυστικό που δεν έχω το κουράγιο να σου γράψω στη μυστική μας αλληλογραφία. Ναι, θα σου πω για την αντιφατικότητα που με διακρίνει και για τις ανοησίες μου. Το όνομα προσφέρει προστασία, Μουράντ, και η μάσκα ασυλία, κι εγώ βρήκα μια μάσκα κι ένα όνομα για να παρεισφρήσω στην καρδιά του αποικιοκρατικού κόσμου… Αυτό δεν είναι που γράφει κι ο φίλος σου ο Φραντς Φανόν στο Μαύρο δέρμα, άσπρη μάσκα;»

--------------------------------------------------------------------------------

3. Η Λογοτεχνία ως Πράξη Αντίστασης (και οι Συνέπειές της)

Το χειρόγραφο του «Μια μάσκα στο χρώμα του ουρανού» δεν βγήκε από τη φυλακή με συμβατικό τρόπο. Διοχετεύτηκε στον έξω κόσμο σελίδα προς σελίδα, «με όρους συνωμοτικότητας», μια διαδικασία που από μόνη της αποτελεί μια πράξη αντίστασης. Οι συνέπειες για τον Khandakji, ειδικά μετά τη βράβευσή του με το Διεθνές Βραβείο Αραβικής Λογοτεχνίας το 2024 (γνωστό και ως Αραβικό Booker), ήταν σκληρές. Σύμφωνα με αναφορές, ξυλοκοπήθηκε από φρουρούς, τοποθετήθηκε σε απομόνωση για μεγάλο χρονικό διάστημα και του επιβλήθηκε χρηματικό πρόστιμο.

Η βιαιότητα της αντίδρασης των αρχών αποκαλύπτει το πόσο απειλητική θεώρησαν τη λογοτεχνική του δημιουργία. Δεν ήταν απλώς ένα βιβλίο, αλλά μια ισχυρή φωνή που διέσχισε τα τείχη της φυλακής και αμφισβήτησε το κυρίαρχο αφήγημα.

Ο Nabil Suleiman, πρόεδρος της κριτικής επιτροπής του βραβείου, υπογράμμισε τη σημασία του έργου με τα παρακάτω λόγια:

«Το βιβλίο συνδυάζει το προσωπικό με το πολιτικό με καινοτόμους τρόπους. […] Ανατέμνει μια πολύπλοκη, πικρή πραγματικότητα οικογενειακού κατακερματισμού, εκτοπισμού, γενοκτονίας και ρατσισμού.»

--------------------------------------------------------------------------------

4. Μια Απάντηση στον «Κώδικα Ντα Βίντσι» και την Αποικιοκρατική Ματιά

Ένα από τα κεντρικά κίνητρα του πρωταγωνιστή, Nur, είναι η επιθυμία του να γράψει το δικό του μυθιστόρημα για τη ζωή της Μαρίας Μαγδαληνής. Αυτή η φιλοδοξία δεν είναι τυχαία. Παρουσιάζεται ως μια συνειδητή απάντηση σε αυτό που ο συγγραφέας θεωρεί «τη δυτική, αποικιοκρατική θεώρηση της ιστορίας της Παλαιστίνης», όπως αυτή εκφράζεται σε βιβλία σαν τον «Κώδικα Ντα Βίντσι» του Dan Brown. Ο στόχος του είναι μια πράξη πνευματικής αποαποικιοποίησης: να ανακτήσει ένα αφήγημα βαθιά συνδεδεμένο με την ιστορία της πατρίδας του από μια ξένη, επιβεβλημένη οπτική.

Το μυθιστόρημα είναι πλούσιο σε διακειμενικές αναφορές σε στοχαστές και λογοτέχνες όπως ο Frantz Fanon, ο Mahmoud Darwish και ο Edward Said, αποδεικνύοντας τη βαθιά πνευματική και πολιτική του θεμελίωση. Τελικά, το βιβλίο είναι κάτι περισσότερο από μια απλή ιστορία. Είναι μια δυναμική πράξη πολιτιστικής αντίστασης ενάντια στη διαγραφή και την παραποίηση της παλαιστινιακής ιστορίας.

--------------------------------------------------------------------------------

5. Η Απελευθέρωση: Ένα Νέο Κεφάλαιο Γεμάτο Ελπίδα και Οδύνη

Τον Οκτώβριο του 2025, μετά από 21 χρόνια —τη μισή του ζωή— πίσω από τα σίδερα, ο Basem Khandakji απελευθερώθηκε στο πλαίσιο μιας συμφωνίας ανταλλαγής αιχμαλώτων. Η στιγμή της απελευθέρωσής του συμπύκνωσε όλη την τραγικότητα και το μεγαλείο της πορείας του σε μια εικόνα ανείπωτης δύναμης.

Για πρώτη φορά στη ζωή του, ο άνθρωπος που έγραφε στα κρυφά, σελίδες που συχνά κατάσχονταν και καταστρέφονταν, κράτησε στα χέρια του τα τυπωμένα αντίτυπα των δικών του βιβλίων. Ανάμεσά τους, και η ελληνική έκδοση του βραβευμένου του έργου. Δεν ήταν απλώς χαρτί και μελάνι. Ήταν η φυσική απόδειξη της πνευματικής του επιβίωσης, το βάρος 21 χρόνων ελπίδας, πειθαρχίας και αντίστασης που αποκτούσε υλική υπόσταση στις παλάμες του. Μια στιγμή που δεν συμβολίζει απλώς την ελευθερία, αλλά τη νίκη της δημιουργίας πάνω στην καταστολή.

Τα πρώτα του λόγια ως ελεύθερος άνθρωπος ήταν μια ισχυρή δήλωση ανθεκτικότητας και αλληλεγγύης:

«Καταδικάστηκα σε τρεις φορές ισόβια κάθειρξη και να που σήμερα στέκομαι μπροστά σας ελεύθερος, ερχόμενος μέσα από αυτές τις φυλακές, χάρη στην αταλάντευτη αντοχή του λαού μας και την ηρωική, πανίσχυρη αντίσταση στη Λωρίδα της Γάζας. […] Οσο κι αν υποφέραμε ως κρατούμενοι μέσα στις φυλακές της αποικιοκρατίας, όλο αυτό το μαρτύριο που αντέξαμε δεν μπορεί να συγκριθεί με το μέγεθος της οδύνης που υπομένει ο μεγάλος μας λαός στη Λωρίδα της Γάζας, στη Δυτική Οχθη και παντού.»

Τώρα, ο Khandakji αντιμετωπίζει μια γλυκόπικρη πραγματικότητα: είναι ένας ελεύθερος άνθρωπος σε έναν κόσμο όπου η πατρίδα του είναι κατεστραμμένη και το μέλλον παραμένει αβέβαιο.

--------------------------------------------------------------------------------

Επίλογος: Μπορεί μια Μάσκα να Αποκαλύψει ένα Πρόσωπο;

Η ιστορία του Basem Khandakji και του μυθιστορήματός του είναι ένα βαθύ παράδειγμα του πώς η τέχνη μπορεί να γίνει εργαλείο επιβίωσης, ταυτότητας και αντίστασης ενάντια σε συντριπτικές δυνάμεις καταπίεσης. Το έργο του δεν προσφέρει εύκολες απαντήσεις, αλλά αφήνει μια ισχυρή παρακαταθήκη.

Τελικά, η ιστορία του μας αφήνει με ένα δυνατό ερώτημα: σε έναν κόσμο που είναι αποφασισμένος να σε διαγράψει, μπορεί η υιοθέτηση μιας μάσκας να είναι ο μόνος τρόπος για να αποκαλύψεις επιτέλους το αληθινό σου πρόσωπο;